ايدز، طاعون قرن جديد است. در همين دقيقه‌اي که شما داريد اين نوشته را مي‌خوانيد، يک انسان زير 15 سال بر اثر ايدز مي‌ميرد؛ و اين اتفاق تلخ، در هر دقيقه تکرار مي‌شود. در هر ثانيه، يک نوجوان زير 15 سال ايدز مي‌گيرد و از هر 6 نفري که در اثر اين بيماري فوت مي‌کنند، يک نفرشان زير 15 سال است. ايدز تا به حال 25 ميليون قرباني گرفته؛ يعني بيشتر از تعداد قربانيان طاعون در قرن نوزدهم و حتي بيشتر از تعداد قربانيان جنگ جهاني اول و دوم. بايد کاري کرد؛ و براي انجام هر کار موثري درباره ايدز، بايد آن را بهتر بشناسيم. شما اين بيماري را چقدر مي‌شناسيد؟
1. ايدز از کجا آمد؟
مي‌گويند اولين بيماري که به ايدز آلوده شد، سال 1959 در کنگو شناسايي شد.
نحوه دقيق آلودگي آن بيمار هنوز مورد سوال است. پزشکان آمريکايي اعتقاد دارند که پاي ايدز از اوايل دهه هفتاد ميلادي به آمريکا بازشده است.
در نيويورک و لوس آنجلس و در حد فاصل سال‌هاي 1979 تا 1981 موارد نادري از بيماري‌هاي صعب‌العلاج در مردان هم‌جنس‌باز گزارش شد که شک پزشکان را برانگيخت.
اما نام ايدز (مخفف «سندرم نقص ايمني اکتسابي») را رسما از سال 1982 روي اين بيماري گذاشته شد.
ويروس عامل اين بيماري (HIV)هم در سال 1983 شناسايي و نامگذاري شد. پزشکان تصور مي‌کنند که منبع اوليه اين بيماري يک شمپانزه است و باز هم حدس مي‌زنند شکارچياني که براي اولين بار، دستشان به خون آن شمپانزه لعنتي آلوده شد، اين ويروس را در ميان انسان‌ها پخش‌کردند.
2. HIV با ايدز چه فرقي دارد؟
HIVيک ويروس است، ايدز يک بيماري. HIV نام همان ويروسي است که آدم را به بيماري ايدز دچار مي‌کند. اين ويروس مي‌تواند از بدن يک شخص آلوده به بدن يک شخص سالم وارد شود و او را هم بيمار کند. اما از چه راه‌هايي؟ عمدتا از راه ترشحات جنسي و خون. البته زنان مبتلا هم مي‌توانند در دوران حاملگي و زايمان و حتي پس از آن (از طريق شير دادن به کودک) HIV را به بدن فرزندشان هم منتقل کنند.
3. چرا به اين بيماري مي‌گويند ايدز؟
ايدز مخفف اين کلمات است: Acquired Immunodeficiency Syndrome يعني، «سندروم نقص ايمني اکتسابي». کلمه «اکتسابي» تاکيد مي‌کند که اين بيماري، ژنتيکي نيست بلکه از يک شخص آلوده به ديگري (يا ديگران) سرايت مي‌کند.
«نقص ايمني» هم به اين معناست که اين بيماري باعث اختلال در عملکرد سيستم ايمني بدن مي‌شود.
«سندروم» هم به معني مجموعه علايمي است که در قالب يک بيماري خودش را نشان مي‌دهد و شاخص آن بيماري به‌حساب‌مي‌آيد.
در مورد ايدز، اين مجموعه علايم به صورت بروز عفونت‌ها يا بدخيمي‌هاي خاص و کاهش تعداد سلول‌هاي دفاعي بدن خودش را نشان مي‌دهد. تشخيص ايدز توسط پزشک و با کمک آزمايشات باليني و آزمايشگاهي صورت مي‌گيرد.
4. HIV چگونه ايدز را به وجود مي‌آورد؟
اين ويروس به نوع خاصي از سلول‌هاي خوني (از خانواده سلول‌هاي T) حمله مي‌کند و آنها را از بين مي‌برد. سلول‌هاي T نقشي عمده‌اي در تامين ايمني بدن به عهده دارند. در حقيقت، تخريب اين سلول‌هاست که نشان مي‌دهد شخص به احتمال بسيار بسيار قوي به بيماري ايدز مبتلا شده است. اشخاص آلوده به اين ويروس، سال‌ها آن را در بدنشان حمل مي‌کنند بدون آنکه علايم بيماري ايدز را بروز بدهند، چرا که هنوز سيستم ايمني بدنشان آنقدرها ضعيف نشده است. ميزان تخريب سلول‌هاي T با تعداد ويروس‌هاي موجود در خون شخص نسبت مستقيم دارد. يعني اگر با داروهاي خاص ضد ويروس بتوانيم تعداد ويروس‌هاي HIV موجود در خون را کم کنيم، تضعيف سيستم ايمني تا مدت زيادي به تعويق مي‌افتد.
5. از ورودHIV تا بروز ايدز چقدر طول مي‌کشد؟
تا قبل از سال 1996 پزشکان تصور مي‌کردند نيمي از افراد آلوده به ويروس، ظرف 10 سال پس از آلودگي به ايدز مبتلا خواهند شد. اما از سال 1996 به بعد و به دنبال ساخت و عرضه داروهاي ضد ويروس قوي و موثر، طول اين زمان افزايش چشمگيري داشته است. علاوه بر داروهاي ضد ويروس، داروهاي ديگري هم هستند که مي‌توانند در درمان يا پيشگيري از برخي بيماري‌هاي همراه ايدز کمک کنند. هر چند که اين داروها روي خود ايدز اثري ندارند. به خاطر همين پيشرفت‌هاي دارويي است که آمار مربوط به مبتلايان احتمالي ايدز در سال‌هاي آينده بايد تحت بازنگري و محاسبه مجدد قرار بگيرد. درست مانند ساير بيماري‌ها، تشخيص هر چه سريع‌تر ايدز نيز مي‌تواند دست پزشکان را براي مداواي بيماري بازتر کند.
6. اگر تست HIV مثبت شود، بايد چه‌کار کرد؟
اگر تست HIV شما مثبت گزارش شد، بايد هر چه سريع‌تر دست به کار شويد. بايد درمان دارويي را فورا آغاز کنيد و نحوه زندگي‌تان را هم اصلاح کنيد. مراقبت‌هاي فوري پزشکي مي‌تواند ظهور بيماري را به تاخير بيندازد و از بروز بعضي از بيماري‌هاي خطرناک مربوط به ايدز جلوگيري کند. اقدامات زير هم مي‌تواند به حفظ سلامت‌تان کمک کند:
حتي اگر احساس بيماري نمي‌کنيد، حتما با يک متخصص بيماري‌هاي عفوني مشاوره کنيد. دقت کنيد که شخص يا گروه مورد مشاوره‌تان حتما در اين زمينه داراي تجربه باشند. در حال حاضر، داروهاي بسياري براي درمان آلودگيHIV وجود دارد. هر چه زودتر اين درمان‌ها صورت بگيرد، تاثير بيشتري خواهد داشت.
حتما آزمايش مربوط به سل را هم انجام بدهيد. ممکن است به سل مبتلا شده باشيد و خودتان از وجودش بي‌خبر باشيد. اگر سل تشخيص داده نشود، مي‌تواند حسابي برايتان دردسرساز شود. در صورتي که با تشخيص به موقع مي‌توان آن را با موفقيت درمان کرد.
سيگار کشيدن، مصرف بيش از حد مشروبات الکلي يا استفاده از مخدرهايي مانند کوکايين ممکن است سيستم ايمني بدنتان را ضعيف‌تر کند. برنامه‌هايي وجود دارد که به شما کمک مي‌کند اين عادات نادرست را کم يا کاملا قطع‌کنيد.
علاوه بر اين، کارهاي زيادي هست که مي‌توانيد با انجام آنها تندرست بمانيد، مثل ورزش کردن، پياده‌روي و... . موثرترين راه براي عدم انتقال ويروس به ديگران، اجتناب کامل از تماس جنسي است. اگر مي‌خواهيد کماکان تماس جنسي داشته باشيد حتما از کاندوم‌هاي لاتکس استفاده کنيد. چرا که اين نوع کاندوم‌ها اگر چه کاملا ايمن نيستند اما بسيار موثرند و تا حد زيادي احتمال انتقال ويروس را به همسر‌تان کاهش مي‌دهند، البته به شرطي که پيوسته و به نحو صحيح مورد استفاده قرار بگيرند. در صورت حسايت به لاتکس، مي‌شود از کاندوم‌هاي پلاستيکي (پلي اورِتان) استفاده کرد.
7. ويروس HIV چگونه منتقل مي‌شود؟
هنگامي که خون، مني، ترشحات پيش از مني، ترشحات فرج يا شير شخص آلوده وارد بدن شخص سالم مي‌شود، ويروس HIV نيز مي‌تواند منتقل شود. اين ويروس مي‌تواند از طريق رگ (مثلا تزريق ماده مخدر)، جدار مقعد، فرج، گردن رحم، سوراخ آلت مردانه، دهان و ديگر غشاهاي مخاطي (چشم، داخل بيني) يا بريدگي‌ها و نيز از طريق زخم‌هاي پوستي وارد بدن شود. پوست سالم و عاري از زخم، سد محکمي در برابر اين ويروس و ديگر عوامل عفوني است. راه‌هاي زير، شايع‌ترين راه‌هايي است که ويروس HIV مي‌تواند از شخصي به شخص ديگر منتقل شود:
1) داشتن هرگونه تماس جنسي با شخص آلوده
2) استفاده از سرنگ و ديگر وسايل تزريق متعلق به شخص آلوده
3) از زن آلوده به فرزندش قبل يا حين زايمان و يا در مدت شيردهي
HIV مي‌تواند از طريق خون يا فرآورده‌هاي خوني آلوده منتقل شود. در اکثر کشورها از اهداکنندگان خون، آزمايش مربوط به HIV به عمل مي‌آيد تا از سلامت خون اطمينان حاصل شود. برخي از پرسنل پزشکي نيز بر اثر فررفتن سرسوزن آلوده به دستشان به اين ويروس آلوده شده‌اند. در موارد نادري نيز آلودگي پرسنل پزشکي از طريق تماس خون آلوده با زخم باز و يا پاشيده شدن خون آلوده به داخل چشم يا بيني صورت گرفته است.
8. کدام ترشحات بدن مي‌تواند HIV را منتقل کند؟
خون، مني، ترشحات فرج، شير پستان و ديگر مايعات بدن که حاوي خون هستند، ممکن است غلظت بالايي از ويروس را در خود داشته باشند. موارد زير نيز دربرگيرنده مايعات و ترشحاتي است که ممکن است حاوي ويروس باشد و آن را به پرسنل پزشکي سرايت دهد:
مايع اطراف مغز و نخاع، مايع مفصلي و مايع موجود درکيسه آب جنين.
ويروس HIV در بزاق و اشک برخي از اشخاص آلوده نيز ديده شده است هر چند که ميزان آن بسيار اندک است. بايد توجه داشت که وجود بسيار اندک اين ويروس در هر مايعي از بدن به اين معنا نيست که آن مايع خاص، مي‌تواند ويروس را منتقل کند. اين ويروس در عرق بدن افراد آلوده يافت نشده است. تماس با بزاق، اشک يا عرق بدن اشخاص آلوده در هيچ گزارشي باعث انتقال ويروس نشده است.
9. آيا با بوسيدن ممکن است آدم به HIV آلوده شود؟
حتي اگر شخص مقابل آلوده باشد، پوست سالم شما سد محکمي در برابر ويروس خواهد بود. هيچکس با يک بوسه ساده، بغل گرفتن و دست دادن به HIV آلوده نمي‌شود. بوسه با دهان باز ممکن است با درصد خطر بسيار پاييني باعث انتقال ويروس شود. اما اگر اين نوع بوسه خيلي طول بکشد، ممکن است به دهان يا زبان آسيب برساند و امکان سرايت ويروس را فراهم کند. البته اين در شرايطي است که داخل دهان يا روي زبان، زخم يا خراشي وجود داشته باشد.
10. معتادان چگونه مي‌توانند خطر را کاهش دهند؟
صد البته اولين و بهترين توصيه اين است که هر چه سريع‌تر و زير نظر متخصصان، اقدام به ترک اعتياد کنند. اما آن دسته از معتادان تزريقي که به هر دليلي نمي‌توانند اعتيادشان را ترک کنند، بايد:
1) هيچ‌وقت سرنگ، آب يا تجهيزات آماده سازي مواد مخدر را دوباره مورد استفاده قرار ندهند و آنها را با ديگران به اشتراک نگذارند.
2) سرنگ خود را از مکان‌هاي معتبر (داروخانه‌ها و يا مراکز تحويل سرنگ رايگان) تهيه کنند.
3) براي هر نوبت تزريق، از يک سرنگ استريل جديد استفاده کنند.
4) در صورن امکان براي تزريق از آب مقطر استريل استفاده کنند.
5) براي آماده سازي ماده مخدر از ظرف و فيلتر جديد استفاده کنند.
6) قبل از تزريق، محل تزريق را با پنبه الکل تميز کنند.
7) سرنگ مورد استفاده را در محل رها نکرده و به شکلي بهداشتي از بين ببرند.
8) معتادان تزريقي و همسران آنها بايد براي مقاربت حتما از کاندوم استفاده کنند تا خطر انتقال بيماري از راه جنسي کاهش يابد.
9) افرادي که متناوبا از مواد مخدر تزريقي استفاده مي‌کنند بايد به شکل منظم و دوره‌اي مورد آزمايش قرار بگيرند.
11. از کجا بفهمم ايدز گرفته‌ايم يا نه؟
تنها راه تشخيص، انجام آزمايش است. نمي‌شود صرفا به علايم موجود بسنده کرد. خيلي از افراد آلوده به اين ويروس سال‌ها بدون علامت باقي مي‌مانند. موارد زير ممکن است علايم هشداردهنده آلودگي به اين ويروس باشند:
کاهش وزن سريع، سرفه‌هاي خشک، تب‌هاي عود کننده يا تعريق شديد شبانه، ضعف مفرط و بي‌دليل، برجسته شدن غدد لنفاوي زير بغل يا کشاله ران يا گردن، اسهالي که بيش از يک هفته طول بکشد، دانه‌هاي سفيد يا هر گونه لک غيرمعمول روي زبان و داخل دهان يا گلو، ذات‌الريه (سينه پهلو)، لکه‌هاي قرمز، قهوه‌اي، صورتي يا ارغواني رو يا زير پوست، داخل دهان، بيني يا پلک‌ها، ضعف حافظه، افسردگي و ديگر مشکلات عصبي.
البته داشتن علايم بالا الزاما به معناي آلودگي به ويروس HIV نيست. هر يک از اين علايم مي‌تواند در نتيجه بيماري‌هاي ديگري نيز به وجود بيايد. باز هم تاکيد مي‌شود که تنها راه قطعي اثبات آلودگي، انجام آزمايش است.طبيعتا با اتکاي صرف بر روي علايم، نمي‌شود گفت که شخص به بيماري ايدز دچار شده است يا نه. نشانه‌هاي ايدز شبيه به نشانه‌هاي خيلي از بيماري‌هاي ديگر است. ايدز نياز به تشخيص طبي دارد و بايد توسط يک پزشک و بر مبناي آزمايشات تخصصي، تشخيص داده شود.
12. چه مدت بعد از مواجهه احتمالي با ويروس، بايد آزمايش بدهيم؟
آزمايشات تشخيص HIV عملا بر مبناي اندازه‌گيري پادتن‌هايي است که توسط سيستم ايمني فرد آلوده ايجاد مي‌شود. در اکثر موارد، بدن 2 تا 8 هفته (به طور متوسط 25 روز) پس از ورود ويروس به خون، سطح پادتن‌ها را به حدي مي‌رساند که با روش‌هاي آزمايشگاهي قابل تشخيص است. در 90 درصد موارد، در 3 ماه نخست ورود ويروس به بدن، پادتن‌ها ساخته مي‌شوند. در موارد نادري نيز ممکن است ساخت پادتن تا 6 ماه طول بکشد.
13 . براي پيشگيري از ايدز چه کار کنيم؟
اگر با معتاد تزريقي برخوردي داشتيد، احتياط کنيد؛ چون عموما مبتلا به هپاتيت يا ايدز هستند. به خصوص آنهايي که جزو پرسنل پزشکي هستند مثل پزشکان، دندان‌پزشکان و حتي خدمه بيمارستاني حتما بايد دستکش بپوشند و در برخورد با اين افراد پرخطر کاملا جانب احتياط را رعايت کنند.
از مسواک مشترک استفاده نکنيد.
به بنياد خانواده و داشتن رابطه صحيح زناشويي وفادار بمانيد و بي‌توجهي نکنيد. ضمنا نبايد فکر کرد که صرفا استفاده از کاندوم، فرد را در برابر ايدز بيمه مي‌کند؛ چون ممکن است يک بيماري مقاربتي ديگر، زمينه ابتلا را مهيا کند.